İzmir ekonomisi ağırlıklı olarak sanayi, ticaret, ulaştırma-haberleşme ve tarımsal faaliyetlerden oluşmaktadır. İzmir sanayisinde petrol ve kimyevi ürünler, metal, tekstil, makine, otomotiv ile gıda, tütün ve toprağa dayalı sanayi ön plana çıkarken, ticaret hayatında gıda, ticaret, inşaat, tekstil-konfeksiyon, ağaç-mobilya, kimya-plastik ve tarım ürünleri ticareti yaygındır. Tarım ve hayvancılıkta pamuk, üzüm, zeytin, incir, tütün ve sebze-meyve, balık ve hayvansal yan ürünler üretimi üst sıralardadır.
İzmir, İstanbul ve Ankara’nın ardından Türkiye ekonomisine en çok katkı veren üçüncü il konumundadır.
İzmir, sanayi ve tarım, ormancılık ve balıkçılık alanlarında ülkemiz ekonomisine en büyük katkıyı yapan ikinci ekonomi olmuştur.
İzmir Sanayisinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri
İzmir’de, onaylı imar planlarında ayrılan sanayi alanı büyüklükleri;
-
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından planlanan 4 bin 533 Hektar organize sanayi bölgesi, 1.555 Hektar endüstri bölgesi, 19,9 hektar teknoloji geliştirme bölgesi,
-
Ticaret Bakanlığı tarafından planlanan 692 hektar serbest bölge,
-
İlgili belediyeler tarafından planlanan 970,02 hektar sanayi sitesi ve 4 bin 223 hektar münferit sanayi alanı olmak üzere, toplam 12 bin 2 hektardır. 1 milyon 201 bin 200 hektar yüz ölçümüne sahip İzmir’de, sanayi alan büyüklüğü yüz ölçümünün %1’ni oluşturmaktadır.
Sanayi Sicil Bilgi Sistemi (SSBS) kayıtlarına göre, İzmir Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü tarafından, İzmir’de 2022 yılı itibarıyla, 9 bin 93 firmaya Sanayi Sicil Belgesi verilmiş olup, firmaların %96,11’i imalat, %.2,07’si enerji, %1,82’si madencilik sektöründe yoğunlaşmıştır. Kayıtlı firmalarda toplam 277 bin 411 kişiye istihdam yaratılmış olup, çalışan sayısına göre işletmelerin %44,53'i mikro, %33,6’sı küçük, ,08'i orta ve %2,08'i büyük ölçekli işletmelerdir. Mikro ölçekli işletmelerin payı ülke ortalamasından düşük, küçük, orta ve büyük ölçekli işletmelerin payı ise ülke ortalamasından yüksektir.
İzmir’de kayıtlı sanayi işletmelerinin sektörel dağılımı incelendiğinde; ilk sırada ,16 ile gıda ürünleri imalatı, ikinci sırada ,09 ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ekipman imalatı, üçüncü sırada ise ,16 ile fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine teçhizat hariç) yer almaktadır.
Sanayi sektörünün istihdamında; ,17 ile gıda ürünlerinin imalatı, ,03 ile giyim eşyalarının imalatı, %9,43 ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ekipman imalatı ilk üç sırada yer almaktadır.
İzmir’deki sanayi işletmeleri Bornova, Torbalı, Kemalpaşa, Çiğli ve Menderes ilçelerinde yoğunlaşmış olup, sanayi tesislerinin %57,39’u bu ilçelerdedir. İstihdam ise Kemalpaşa, Çiğli, Bornova, Torbalı ve Gaziemir ilçelerinde yoğunlaşmış olup, istihdamın %67,28’i bu ilçelerdedir.
İmalat sanayi işletmelerinin %1,67'i yüksek teknoloji, %27,09'i orta-yüksek teknoloji düzeyinde olup, çalışanların %2,1'i yüksek teknolojili, %27,27'i orta-yüksek teknolojili işletmelerde istihdam edilmektedir.
İzmir’deki toplam işletme sayısı önceki yıla göre ,63 artarken en yüksek oranlı artış mikro ölçekli işletmeler tarafından gerçekleşmiş olup, toplam istihdam sayısı da önceki yıla göre %5,31 artmıştır.
Önceki yıla göre kentteki sanayinin elektrik tüketimi %9,83, doğalgaz tüketimi ise %40,56 artmıştır.
İzmir’de 2001-2021 döneminde 399’u yabancı, 4 bin 422’si yerli sermayeli olmak üzere, toplam 4 bin 821 adet teşvik belgesi verilmiştir. Ülke genelindeki yabancı sermayeli teşvik belgelerinin %8,34’ü, yerli sermayeli teşvik belgelerinin %5,03’ü ve toplam teşvik belgelerinin %5,2’si İzmir’e verilmiştir. Sektörel dağılıma göre ülke genelinde verilen teşvik belgelerinin; tarımda %4,1’i, madencilikte %3,06’sı, imalatta %5,63’ü, enerjide %4,54’ü ve hizmetlerde ise %4,83’ü İzmir’dedir.
Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE) sonuçlarına göre 81 il arasında 3. sırada olan İzmir’in, 30 ilçesinden 12’si ilk 100 ilçe arasındadır. İlçelerin 10’u birinci, 14’ü ikinci, 2’si üçüncü, 3’ü dördüncü, 1’i beşinci gelişmişlik kademesindedir.
TÜİK verilerine göre İzmir’in ihracatı 2019 yılında 12 milyar doları, 2020 yılında 10 milyar doları, 2021 yılında ise 14 milyar doları aşmıştır. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından hazırlanan “İlk 1000 İhracatçı Araştırması” sonuçlarına göre 2021 yılında, İzmir’den TİM 1000 listesinde 78 firma yer almıştır.
İzmir’in cari fiyatlarla sanayi GSYH’si 2020 yılında 83,834 milyon TL’ye yükselmiş olup, 2016-2020 döneminde cari fiyatlarla il sanayi GSYH’si %92,98 artış göstermiştir. İl sanayi GSYH’sinin, il toplam GSYH’si içindeki payı 2020 yılında %27,33 olup, sanayinin il GSYH’si içindeki payı artış eğilimindedir ve ülke ortalamasından yüksektir. İllerin sanayi GSYH’sine göre yapılan sıralamada 2016-2020 yılları arasında 3. sırada yer alan İzmir’in sıralamadaki yeri değişmemiş olup, 2021 yılı verilerine göre 9 bin 945 Dolar kişi başına GSYH değeri ile de il sıralamasında 6. sırada yer almaktadır.